Opinia LSO o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny

Opinia Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia” o rządowym projekcie ustawy o zmianie ustawy Kodeks karny, przekazana do Rządowego Centrum Legislacji dnia 25 października 2017 roku.

Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny  został przekazany do konsultacji społecznych przez Ministra Sprawiedliwości przy piśmie  z dnia 5 października br. między innymi do stowarzyszeń zrzeszających sędziów i prokuratorów z  pominięciem jednak Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia.  Z uwagi na to, że materia  będąca przedmiotem projektowanej ustawy mieści się w zakresie statutowych zainteresowań  Stowarzyszenia, niezbędnym jest wypowiedzenie się odnośnie do projektowanych regulacji.

Celem projektowanej nowelizacji, zgodnie z deklaracją projektodawcy, jest wzmocnienie ochrony prawnokarnej w zakresie czynów godzących w wolność, w tym wolność seksualną. Cel ten ma być realizowany poprzez ustanowienia sankcji za czyny godzące  w wolność na odpowiednio dolegliwym poziomie oraz poprzez ukształtowanie instrumentów o charakterze prewencyjnym i kompensacyjnym w sposób, który ma zapewnić większą ochronę pokrzywdzonego.

Stowarzyszenie Lex Super Omnia stoi na stanowisku, że kształtowanie zasad odpowiedzialności karnej oraz wysokości ustawowego zagrożenia za poszczególne przestępstwa są domeną władzy ustawodawczej i tak właśnie rozumie politykę karną w państwie demokratycznym . Stąd sam zamysł podwyższenia wysokości sankcji za określone przestępstwa nie budzi zastrzeżeń, jeżeli podwyższenie sankcji jest konieczne w świetle dotychczasowej praktyki orzeczniczej sądów, a wprowadzane sankcje są systemowo spójne z tymi nieobjętymi nowelizacją i zasadami wymiaru kary.

Docenić należy, ze projektodawca w uzasadnieniu projektu ustawy podjął próbę argumentowania  stanowiska o zbyt niskim zagrożeniu karą poszczególnych typów przestępstwa zgwałcenia. Argumentacja oparta jest na zarzucie zbyt częstego orzekania za tego typu przestępstwa kary z zastosowaniem nadzwyczajnego złagodzenia. Opiniowana nowelizacja nie zmieni orzecznictwa, ponieważ nie przewiduje się zmian w obrębie przepisów art.  60 k.k. i wysokości dolnego i górnego zagrożenia przestępstw z art. 197 § 1 – 3 k.k. Przedstawiona  argumentacja jest więc nieprzydatna do uzasadnienia potrzeby nowelizacji. Zabrakło natomiast w ogóle argumentacji podniesienia wysokości zagrożenia karą za przestępstwo z art.  189 § 3 k.k.

Uzasadnienie projektu ustawy należy więc uzupełnić o wskazanie rzeczywistych powodów, które w ocenie projektodawcy wymagają podniesienia sankcji za przestępstwa z art. 189 § 3 k.k., art. 197 § 4 k.k. i ustalenia wysokości sankcji w  projektowanym art. 197 § 5 k.k.

Przechodząc do uwag szczegółowych wskazać należy:

1. Projektowany przepis art. 64 a k.k. określa specjalne warunki zaostrzenia kary w wypadku sprawcy uprzednio skazanego za umyślne przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na karę pozbawienia wolności, który po odbyciu co najmniej 6 miesięcy tej kary ponownie popełnia przestępstwo przeciwko wolności seksualnej  i obyczajności. Zastosowanie koniunkcji „wolności seksualnej i obyczajności” oznacza, ze nowy czyn  powinien jednocześnie naruszać obydwa te dobra prawne. Tymczasem uprzednie skazanie wystarczy że nastąpiło za naruszenie jednego z wymienionych dóbr prawnych. Projektodawca nie wskazuje w uzasadnieniu projektu ustawy przyczyn takiego określenia przesłanek  ponownego czynu.
2. Umieszczenie projektowanego przepisu w osobnym artykule po art. 64 k.k. wydaje się wskazywać, że jest to regulacja szczególna w stosunku do przepisów zawartych w art. 64 k.k. W takim wypadku nie będzie miał również zastosowania § 3 art. 64 k.k., a projektowana recydywa specjalna będzie stosowana również do zbrodni. Przy niektórych zbrodniach przesuwa to dolną granicę odpowiedzialności sprawcy powyżej górnej ustawowej  granicy kary pozbawienia wolności  określonej w art. 37 k.k., a  górną granicę kształtuje na poziomie wyższym, niż surowsza rodzajowo kara 25 lat pozbawienia wolności. Przykładowo do takich sytuacji będzie dochodziło przy zbrodni z art. 148 § 2 pkt 2 k.k.  lub zbrodni przewidzianej w projektowanym art. 197 § 5 k.k. Przewidziane zasady wymiaru kary wobec sprawcy opisanego w   projektowanym art. 64 a k.k. są więc systemowo niespójne i nielogiczne. Drastyczne podniesienie ostatnimi laty granic ustawowego zagrożenia za niektóre przestępstwa przeciwko wolności seksualnej i przeniesienie tych przestępstw do kategorii zbrodni, pozwala na wymierzenie recydywiście sprawiedliwej kary w granicach ustawowego zagrożenia za  zbrodnię bez potrzeby zastosowania do tych zbrodni kary obostrzonej w wypadku powrotu do przestępstwa.
3. W dodawanym po § 2 art. 77 k.k. przepisie § 3 przewiduje się możliwość wyłączenia na etapie orzekania zastosowania warunkowego przedterminowego zwolnienia wobec sprawcy skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności za przestępstwo zgwałcenia małoletniego poniżej lat 15, popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.  Przesłanką pozwalającą wyłączyć możliwość warunkowego przedterminowego zwolnienia byłoby prawdopodobieństwo, że popełni on ponownie czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości.  Wyłączenie możliwości warunkowego przedterminowego zwolnienia, szczególnie przy karze dożywotniego pozbawienia wolności, stoi w sprzeczności z celami kary, określonymi w art. 53 k.k. Możliwość uzyskania warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbycia reszty kary jest jednym z istotniejszych bodźców stymulowania skazanych do zachowań i postaw społecznie pożądanych. Wskazać należy nadto, że wobec tej kategorii sprawców, o których mowa w projektowanym art. 77 § 3 k.k. należy obligatoryjnie na podstawie art. 93 g § 2 k.k. orzec izolacyjny środek zabezpieczający w postaci umieszczenia w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.   Stosowanie takiego środka zabezpieczającego pozwala na skuteczną izolację skazanego a jednocześnie jego lecenie  terapię.

4. W projektowanym art. 197 k.k. przewiduje się dwa nowe typy zbrodni kwalifikowanej przez następstwo:

• w § 4 jednym z alternatywnych znamion przestępstwa jest następstwo w postaci ciężkiego uszczerbku na zdrowiu,
• w § 5 k.k. warunkiem surowszej odpowiedzialności sprawcy czynu określonego w § 1- 4 jest następstwo w postaci śmierci człowieka

Nasuwają się istotne wątpliwości co do prawidłowości określenia znamion tych czynów. Obydwa projektowane typy przestępstwa mają stanowić zbrodnię. Zgodnie natomiast z art. 8 k.k. zbrodnię można popełnić tylko umyślnie. Przestępstwa umyślne kwalifikowane przez następstwo zawinione nieumyślnie są na podstawie art. 9 § 3 k.k. traktowane jako w pełni umyślne jedynie na podstawie wykładni. Nie ulega wątpliwości, że przestępstwa zgwałcenia w typie podstawowym można się dopuścić tylko umyślnie. Jednak  następstwo może być w obydwu wypadkach projektowanych przestępstw zawinione zarówno umyślnie jak i nieumyślnie.  O ile w odniesieniu do § 4  nieumyślne zawinienie następstwa nie pozbawi całego przestępstwa cech umyślności w świetle art. 9 § 3 k.k. i poglądów większości doktryny, o tyle nie można tego poglądu odnieść do typu przestępstwa z projektowanego § 5. Typem podstawowym przy tym przestępstwie jest również typ przestępstwa z § 4 kwalifikowany nieumyślnym następstwem. Zbrodnią z projektowanego art. 197 § 5 k.k. będzie więc  między innymi typ przestępstwa o konstrukcji winy umyślność – nieumyślność w zakresie typu podstawowego i nieumyślność w zakresie następstwa. W odniesieniu do projektowanego przestępstwa z art. 197 § 5 k.k. dyrektywa z art. 9 § 3 k.k. nie będzie miała zastosowania do tych czynów, które  dwukrotnie kwalifikowane są przez nieumyślne następstwo.

5. W świetle znamion nie wyklucza się sytuacji, w których sprawca czynu z art. 197 5 k.k. następstwo w postaci śmierci co najmniej przewiduje i się na nie godzi. W takim wypadku zmamiona tego przestępstwa mogą krzyżować się ze znamionami czynu z art. 148 § 2 pkt 2 k.k., jeżeli do zabójstwa dochodzi w związku ze zgwałceniem, a sprawca czynu godzi się na śmierć ofiary.
6. Należy uzupełnić tytuł ustawy, który wskazuje, że ustawą projektowaną zmienia się jedynie Kodeks karny, podczas gdy zmiany dotyczą również innych ustaw.

Reasumując Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia nie neguje potrzeby zaostrzenia sankcji karnych i zasad wymiaru kary wobec sprawców szczególnie drastycznych przestępstw przeciwko wolności i wolności seksualnej. Postuluje jednak uwzględnienie przedstawionych przez Stowarzyszenie uwag w celu wyeliminowania wskazanych błędów i braków.