Wystąpienie Pana prokuratora Tomaša Palovsky’ego, przedstawiciela Unii Czeskich Prokuratorów podczas konferencji LSO

V listopadu roku 2015, což je již poměrně dávno, jsem si v souvislosti s událostmi týkajícími se polského Ústavního soudu poprvé položil otázku, jak tohle dopadne. Tušil jsem jaksi, že podobné až „revoluční“ události mohu očekávat i v oblasti obecného soudnictví a prokuratury, ostatně vítěz voleb se netajil svými záměry, které následně během několika měsíců realizoval.

W listopadzie 2015 roku, czyli już dość dawno temu, w związku z wydarzeniami wokół polskiego Trybunału Konstytucyjnego po raz pierwszy postawiłem sobie pytanie, jak to się może skończyć. Podejrzewałem, że podobnych, a nawet „rewolucyjnych“ wydarzeń mogę oczekiwać także na obszarze sądownictwa i prokuratury, skoro zwycięzca wyborów nie ukrywał swoich zamiarów i które w ciągu kilku miesięcy zrealizował.

Máme počátek března 2018, toto úterý došlo k ukončení funkce části členů KRS, v dubnu nastane personální „čistka“ polského Nejvyššího soudu a stejnou otázku – co bude dále s polskou justicí, si kladu stále. S trochou odvahy vnějšího pozorovatele si troufám tvrdit, že se – ať už bude u vlády kdokoli – nedočkáte se zřejmě nějakého návratu k modelu roku 2015. Nevnímejte to ovšem jako nějakou smuteční řeč cizince nad rakví polské justice, prostě dojde k nějaké změně – ale to nutně neznamená, že to bude zrovna „dobrá změna“. Nemohu se ubránit pocitu, že stávající společenské paradigma odchází a jen se čeká, jaké paradigma jej nahradí. A na to si odpovědět netroufám. Ale buďte optimisté, myslím, že s Vaší historickou zkušeností není důvod propadat skepsi.

Mamy początek marca 2018 roku, w ten wtorek doszło do ukończenia kadencji części członków KRS, w kwietniu odbędzie się kadrowa „czystka“ polskiego Sądu Najwyższego i to samo pytanie – co stanie się z polskim wymiarem sprawiedliwości – stawiam sobie nadal. Z pewną odwagą obserwatora zewnętrznego pozwolę sobie stwierdzić, że – niezależnie od tego, kto będzie sprawował władzę – nie doczekają się państwo najpewniej powrotu do modelu z 2015 roku. Proszę nie odbierać tego stwierdzenia jak mowy pogrzebowej cudzoziemca nad trumną polskiego wymiaru sprawiedliwości, z pewnością dojdzie do pewnych zmian – ale nie musi to oznaczać, że będzie to właśnie „dobra zmiana“. Nie mogę pozbyć się wrażenia, że teraźniejszy paradygmat społeczny odchodzi i czeka się na to, jaki przyjdzie na jego miejsce. Nie odważę się na próbę odpowiedzi na to pytanie. Niech państwo będą jednak optymistami, uważam, że z państwa doświadczeniem historycznym nie ma powodu pogrążać się w sceptycyzmie.

Systém české justice v sobě obsahuje obdobná rizika, jako tomu je zde – funkční období soudců lze zkrátit prostým zákonem, neexistují žádná pravidla jmenování soudců a významnou roli v personální oblasti hraje ministr spravedlnosti. Naposledy se tento deficit projevil v tom, že ministr přímo definoval interním předpisem celý proces výběru budoucích soudců a předsedům krajských soudů sdělil, že se ani nemají obtěžovat s tím mu navrhovat jiné kandidáty, než ty, kteří splňují podmínky jím vydaného právního aktu.  Já netvrdím, že ten předpis nepodporuje transparentnost a že je obsahově špatný, ale o to zde nejde. Nejinak tomu je u státního zastupitelství – i zde má velký díl pravomoci moc výkonná. Není sice možné – bez změny ústavy – soustavu „předělat“ tak, že by jí přímo řídil člen vlády, ale pravomoc vlády odvolat nejvyššího státního zástupce kdykoli bez odůvodnění je v porovnání s jinými zeměmi EU specifická. Nemyslete si tedy, že by české státní zastupitelství bylo nějak ideální – nemáme kariérní řád, pravidla výběru státních zástupců se zvykově různí region od regionu, vedoucí posty jsou prakticky „na doživotí“ a celkově lze oblast spojenou s lidskými zdroji považovat za ne zcela transparentní. Ale pokud jde o systém jako takový – z hlediska plnění působnosti státního zastupitelství, opuštění modelu prokuratury před téměř 25 lety se ukázalo jako správné.

System czeskiego wymiaru sprawiedliwości zawiera w sobie podobne ryzyka, jakie zauważamy i tutaj – kadencję sędziów można zmienić prostą ustawą, nie ma żadnych zasad mianowania sędziów, a szczególną rolę w obszarze personalnym pełni minister sprawiedliwości. Wspomniany deficyt ujawnił się ostatnio w ten sposób, że minister bezpośrednio zdefiniował przepisem wewnętrznym cały proces wyboru przyszłych sędziów, a prezesom sądów oznajmił, że nie muszą kłopotać się z proponowaniem innych kandydatów, niż tych, którzy spełniają warunki wydanego przez niego aktu prawnego. Ja nie twierdzę, że ten przepis nie wspiera transparentności lub że jego zawartość jest zła, ale nie w tym tutaj rzecz. Nie inaczej ma się sytuacja u oskarżyciela publicznego – tu także wielką część prawomocny ma władza wykonawcza. Nie jest wprawdzie możliwa – bez zmiany konstytucji – zmiana ustroju tak, aby nim bezpośrednio kierował członek rządu, ale prawomoc rządu, by odwołać najwyższego oskarżyciela publicznego kiedykolwiek bez podania uzasadnienia jest w porównaniu z innymi krajami UE specyficzna. Proszę więc nie myśleć, że czeski oskarżyciel publiczny jest idealny – nie mamy systemu rozwoju kariery, zasady wybierania oskarżycieli publicznych różnią się w zależności od regionu, stanowiska kierownicze są praktycznie „na dożywocie“ i ogólnie obszar związany z zasobami ludzkimi nie jest najbardziej transparentny. Ale jeśli chodzi o całość systemu – z punktu widzenia  funkcjonowania oskarżyciela publicznego, odejście od modelu prokuratury przed niemal dwudziestu pięciu laty okazało się właściwe.

Jakkoli plně respektuji, že současný stav je výsledkem plně svrchované vůle polského lidu, vyjádřené v demokratických volbách, nemůže mě jako právníka a člena vrcholného orgánu justičního systému nechat chladným to, že se změny v polském justičním systému provádějí takovým způsobem, který je legitimně nejen polskými, ale i evropskými a vlastně i světovými autoritami označován za nekonstituční, realizovaný mimo rámec „pravidel hry“, která si Polsko zvolilo po pádu nedemokratického režimu. Unie SZ, stejně jak to učinila minulý rok v Brně, opětovně vyjadřuje podporu krokům Sdružení polských prokurátorů Lex Super Omnia, které činí na obranu a podporu takového systému veřejné žaloby, který obsahuje dostatečné právní záruky bránící ovlivňování jeho fungování ze strany politické reprezentace.

Jakkolwiek w pełni respektuję, że stan obecny jest wynikiem suwerennej woli narodu polskiego, wyrażonej w wyborach demokratycznych, nie może mnie – jako prawnika i członka najwyższego organu wymiaru sprawiedliwości – pozostawić obojętnym to, że zmiany polskiego wymiaru sprawiedliwości są przeprowadzane w sposób, który prawniczo jest określany nie tylko przez polskie, ale i europejskie, a nawet światowe autorytety za niekonstytucyjny, wprowadzany poza „zasadami gry“, które Polska sama wybrała po upadku reżimu niedemokratycznego. Unia Czeskich Prokuratorów, tak jak to uczyniła w zeszłym roku w Brnie, ponownie wyraża poparcie dla kroków Stowarzyszenia Prokuratorów Polskich „Lex Super Omnia“, które obroni takiego systemu oskarżycielstwa publicznego, zawierającego dostateczne gwarancje prawne chroniące przed wpływem politycznej reprezentacji na jego działanie.

Vnímáme, že v záplavě nových témat se prokuratura ze zájmu polských médií nutně vytrácí, a proto je taková podpora zvlášť důležitá. Nemyslíme si, že názory LSO sdílí jen velmi malá část prokurátorů, v dnešní situaci může být velmi složité vyjádřit své názory a chápeme, že se řada žalobců možným konfliktům s nadřízenými raději vyhne.

Zauważamy, że w zalewie nowych tematów prokuratura naturalnie znika z polskich mediów, dlatego też takie wsparcie jest szczególnie ważne. Nie uważamy, że opinie LSO podziela tylko mały odsetek prokuratorów, ale w dzisiejszej sytuacji wyrażenie swojej opinii może być bardzo skomplikowane i rozumiemy, że wielu oskarżycieli woli uniknąć konfliktu z przełożonymi.

Možná si řeknete, nás, tedy Čechů se to netýká. Domnívám se, že slova „eto Vaše dělo“ jsou nesmírně nebezpečná. V dnešním propojeném světě se Polsko, nikoli v pozitivním smyslu, může stát avantgardou, tavícím kotlem budoucích podob systémů trestní justice v zemích, které nemají – jak je vidět – dostatečně zažité mechanismy demokratického právního státu. Ponechá-li mimopolská právnická veřejnost to, co se nyní děje v Polsku bez povšimnutí a bez reakce, může se jednoho dne ocitnout ve stejné situaci. V rámci EU totiž více než kdy jindy platí to, že si každý stát může dovolit totéž, co jinému státu stručně řečeno „projde“. Být na Vašem místě – nechtěl bych se jednoho dne probudit ve státě, kde je vše podřízeno vůli nadpoloviční většiny, a věřím, že zejména polské soudy, byť jsou a budou v nelehké situaci, zůstanou nadále garantem demokratického právního státu, a že se otázkám spojeným s nezávislostí veřejné žaloby budou ve větší míře zaobírat zejména orgány Evropské unie a Rady Evropy.

Być może powiedzą sobie państwo, że nas, czyli Czechów, to nie dotyczy. Przypuszczam, że słowa „eto Vaše dělo“ są szalenie niebezpiecznie. W dzisiejszym połączonym świecie Polska może, w negatywnym tego słowa znaczeniu, stać się awangardą, tyglem przyszłych zmian w systemach wymiaru sprawiedliwości w krajach, które nie mają – jak widać – dostatecznie ugruntowanych mechanizmów demokratycznego państwa prawa. Jeśli pozapolska publiczność prawna pozostawi wydarzenia w Polsce niezauważone i pozbawione reakcji, pewnego dnia może znaleźć się w takiej samej sytuacji. W ramach UE bardziej niż kiedykolwiek obowiązuje to, że każde państwo może pozwolić sobie na to, co innemu, mówiąc krótko, „się uda“. Na państwa miejscu  nie chciałbym pewnego dnia obudzić się w kraju, gdzie wszystko jest podporządkowane woli ponadpołowicznej większości i wierzę, że zwłaszcza polskie sądy, mimo że są i będą w nielekkiej sytuacji, pozostaną nadal gwarantem demokratycznego państwa prawa oraz że kwestiami związanymi z niezawisłością oskarżenia publicznego będą w większym stopniu zajmować się organy Unii Europejskiej i Rady Europy.

Jménem Unie SZ chci poděkovat Sdružení LSO, že v těchto časech, kdy v Polsku není komfortní být v opozici, prosazují celoevropsky sdílené standardy fungování veřejné žaloby, zejména tím, že poukazují na různé nestandardní postupy výkonné moci vůči prokuratuře jak v úrovni personální, tak v konkrétních trestních řízeních. I to jsou kroky, kterými se brání zachování vyváženého systému dělby moci, neboť demokracie je také o transparentnosti a kontrole.

W imieniu Unii Czeskich Prokuratorów chciałbym podziękować stowarzyszeniu LSO, że w obecnym czasie, gdy w Polsce nie jest komfortowo przebywać w opozycji, wspiera standardy funkcjonowania oskarżyciela publicznego wspólne dla całej Europy, zwłaszcza w ten sposób, że wskazuje na różne niestandardowe działania władzy wykonawczej w stosunku do prokuratury zarówno na poziomie personalnym, jak i w konkretnych postępowaniach karnych. Są to kroki, dzięki którym broni zachowania wyważonego systemu podziału władzy, ponieważ ważnymi składowymi demokracji są transparentność i kontrola.

 

Děkuji Vám za pozornost a shovívavost k mé nikoli ideální polštině.

Dziękuję państwu za uwagę i wyrozumiałość dla mojej nie tak doskonałej polszczyzny.

Lex Super Omnia
Stowarzyszenie Prokuratorów "Lex Super Omnia" to polska organizacja, skupiająca niezależnych prokuratorów. Jej celem jest promowanie wartości niezależności prokuratury oraz utrzymanie standardów etycznych w służbie sprawiedliwości. W ostatnich latach stowarzyszenie aktywnie uczestniczyło w działaniach na rzecz niezależności prokuratury w Polsce, angażując się m.in. w inicjatywy wspierające akcję pomocy sędziom.