Sprawozdanie z posiedzenia połączonego składu Komisji Ustawodawczej oraz Praw Człowieka, Praworządności i Petycji z dnia 3 marca 2020 roku oraz wysłuchania publicznego w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i niektórych innych ustaw z dnia 5 marca 2020 roku

Stowarzyszenie Lex Super Omnia z dużym entuzjazmem odbiera inicjatywę legislacyjną Senatu RP dotyczącą prac nad projektem ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i niektórych innych ustaw (druk nr 50). Projekt ten zawiera wiele ciekawych propozycji i rozwiązań zmierzających do przywrócenia konstytucyjnego ładu i porządku, a w szczególności urzeczywistnienia mocno zachwianej równowagi pomiędzy władzą ustawodawczą, wykonawczą i sadowniczą. Stowarzyszenie przedstawiło w toku prac legislacyjnych nad tą ustawą pisemną opinię dotyczącą zmian proponowanych w omawianym projekcie przygotowaną przez prokuratora Jarosława Onyszczuka i prokurator Aleksandrę Antoniak-Drożdż. Tym niemniej przedstawiciele stowarzyszenia wzięli również udział w dwóch organizowanych przez Senat spotkaniach dotyczących tej inicjatywy.

W dniu 3 marca 2020 roku prokurator Jarosław Onyszczuk uczestniczył w posiedzeniu połączonych Komisji Senackich: Ustawodawczej oraz Praw człowieka, praworządności i petycji, podczas których kontynuowano prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o Krajowej Radzie Sądownictwa i niektórych innych ustaw. Wśród uczestników byli również przedstawiciel Naczelnej Rady Adwokackiej Rafał Dembowski, Prezes SN kierujący Izbą Cywilną sędzia Dariusz Zawistowski, przedstawiciele Naczelnego Sądu Administracyjnego prof. Marcin Wiącek i prof. Wojciech Sawczyn, wiceprezes Krajowej Rady Notarialnej Krzysztof Czapliński oraz wiceminister Anna Dalkowska. Senator Bogdan Klich podkreślił, że projekt dyskutowanej ustawy jest projektem senackim, bowiem został złożony przez demokratyczną większość senacką i jest odpowiedzią Senatu na orzeczenie TSUE z 19 listopada 2019 roku. Padło stwierdzenie, że zarówno ID SN jak i neo-KRS nadal prowadzą swoją działalność i tym samym pozostają odpowiedzialne na anarchizację polskiego systemu prawnego.
Reprezentujący Sąd Najwyższy sędzia Dariusz Zawistowski wskazał na celowość inicjatywy Senatu, bowiem jak podkreślił konieczne są pilne działania ustawodawcy. Podniesiono zarzuty dotyczące składu i trybu wyboru dotychczasowej neo-KRS jako niekonstytucyjnego i łamiącego nie tylko wykładnię przepisów Konstytucji ale również samą tradycję konstytucyjną. W kwestii samego projektu pozytywnie oceniono propozycję utworzenia Rady Społecznej.

Sekretarz Naczelnej Rady Adwokackiej mecenas Rafał Dembowski z kolei podkreślił rolę projektu Senatu w procesie realizowania potrzeby powrotu do podstaw demokratycznego państwa prawa, czyli trójpodziału władzy, równoważenia władz i niezawisłości sędziów oraz niezależności sadów. Podkreślił nieprawidłowości w procedurze ustanawiania pełnomocników zgłaszających kandydatów w wyborach do dotychczasowej neo-KRS. Projekt oceniono jako wyważony sposób powrotu do konstytucyjnego porządku.

Prokurator Jarosław Onyszczuk odniósł się do projektu Senatu z punktu widzenia zawodu prokuratora. Podkreślił, że stowarzyszenie Lex Super Omnia entuzjastycznie odnosi się do inicjatywy Senatu. Wskazał na pozytywny odbiór udziału czynnika społecznego w pracach legislacyjnych. Zaapelował o podobne podejście w tworzeniu w przyszłości regulacji prawnych dotyczących niezależnej prokuratury. Zwrócił uwagę na konsekwencję orzeczeń wydanych przez ID SN oraz problemy związane z koniecznością odwrócenia skutków działalności tego organu. Podkreślił takie kwestie jak zawieszanie sędziów, niemożność wykonywania przez nich swoich obowiązków, obniżania ich wynagrodzenia, co w przyszłości może się wiązać z odszkodowaniami dla nich. Wskazał na projektowany art. 11 omawianej ustawy w zakresie w jakim reguluje on status sędziów w kontekście doświadczeń prokuratorów, którzy w wyniku zmian w prokuraturze w 2016 roku zostali przeniesieni na niższe w stosunku do dotychczas zajmowanych szczeble tejże instytucji. Popierając stanowisko wyrażone w projekcie omawianej ustawy dotyczące ID SN, wskazał na to, że niezależnie od tego, że ID jako sąd nie powinna istnieć i nie jest sądem w rozumieniu prawa UE, to jednak żeby zapewnić pewną sprawność postępowań dyscyplinarnych należałoby się zastanowić nad utworzeniem rzeczywistego sądu, który zajmowałby się kwestiami dyscyplinarnymi. Uwaga ta opiera się na założeniu zbytniego obciążenia Izby Karnej SN w przypadku przekazania do jej kompetencji spraw również dyscyplinarnych. Podtrzymał również stanowisko wyrażone w uwagach zawartych w opinii pisemnej przygotowanej przez Lex Super Omnia.

Przedstawiciel Stowarzyszenia Iustitia sędzia Arkadiusz Tomaczak podtrzymał stanowisko zawarte w pisemnej opinii, pozytywnie oceniając nie tylko samą inicjatywę Senatu ale również proponowane w niej rozwiązania.

Drugą inicjatywą w jakiej przedstawiciel stowarzyszenia Lex Super Omnia wziął udział z związku z projektem Senaty było wysłuchanie publiczne, które odbyło się w dniu 5 marca 2020 roku. Wysłuchanie publiczne odbyło się w ramach posiedzenia połączonych Komisji Senackich: Ustawodawczej oraz Praw człowieka, praworządności i petycji. Sama procedura wystąpienia publicznego oparta jest na treści art. 80 ust. 1b Regulaminu Senatu. Według tej regulacji, komisje rozpatrujące projekt ustawy mogą podjąć uchwałę o przeprowadzeniu wysłuchania publicznego dotyczącego takiego projektu. Prawo udziału w wysłuchaniu publicznym przysługuje każdemu, kto zgłosi komisjom taką wolę co najmniej na 7 dni przed dniem wysłuchania, wskazując między innymi interes, który w odniesieniu do danej regulacji zamierza chronić, lub rozwiązanie prawne, o którego uwzględnienie będzie zabiegać. W wysłuchaniu publicznym obok Stowarzyszenia Lex Super Omnia wzięło udział wiele stowarzyszeń organizacji pozarządowych, w tym m.in. Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej Jacek Trela, Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk, Wice Prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Administracyjnych Małgorzata Niezgódka-Medek, sędzia Waldemar Żurek ze stowarzyszenia Themis, sędzia Urszula Żółtak ze stowarzyszenia sędziów Iustitia, Rafał Stankiewicz z Krajowej Rady Izby Radców Prawnych, Marcin Wolny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, Michał Wawrykiewicz z inicjatywy Wolne Sądy i wile innych osób zainteresowanych inicjatywą.

Projektodawcę reprezentował senator Bogdan Klich, który rozpoczął spotkanie od omówienia założeń projektu ustawy.

Stowarzyszenie Lex Super Omnia reprezentowała prokurator Aleksandra Antoniak-Drożdż. Uzasadniając interes przystąpienia stowarzyszenia do omawianej procedury, wskazano na ustawowy obowiązek prokuratorów stania na straży praworządności, co w obliczu biernej postawy obecnej neo-KRS, która przestała realizować swoje kompetencje wymienione w art. 186 ustawy zasadniczej, szczególnie predestynuje niezależnych prokuratorów skupionych w stowarzyszeniu do działania w każdej inicjatywie mającej na celu przywrócenie ładu i porządku konstytucyjnego. Za taką inicjatywę natomiast uznano prace legislacyjne nad omawianym projektem ustawy. Podczas wystąpienia zwrócono uwagę na niepokojący dualizm prawny, w którym przychodzi na co dzień pracować i funkcjonować prokuratorom. Reżim prawny tworzony przez obóz rządzący, wspierany przez neo-KRS, Prokuraturę Krajową oraz organ jakim jest Izba Dyscyplinarna w zderzeniu z systemem prawnym opierającym się na konstytucyjnym porządku, powoduje niepewność sytuacji prawnej obywatela. Zwrócono w tym kontekście uwagę na sytuację prokurator Justyny Brzozowskiej, której organ w postaci ID SN uchylił nie mając do tego legitymacji immunitet, co skutkowało przedstawieniem jej ostatecznie zarzutów oraz zapowiedzi w tym samym zakresie odnośnie sędziego Igora Tuleyi. W kwestii samego projektu, podtrzymano uwagi i wnioski wyrażone w pisemnej opinii do projektu ustawy. Pozytywnie oceniono w szczególności te proponowane zmiany, które idą w kierunku zwiększenia demokratyzacji i transparentności samej procedury wyboru 15 członków do KRS w tym m.in. rozszerzenie katalogu podmiotów uprawnionych do zgłaszania kandydatów, instytucję wysłuchania publicznego kandydatów na członków KRS, wyłączenie możliwości kandydowania przez sędziów wykonujących obowiązki w Ministerstwie Sprawiedliwości, Kancelarii Prezydenta czy jednostkach powiązanych Ministerstwem Spraw Zagranicznych oraz pomysł utworzenia Rady Społecznej. Niewątpliwie najtrudniejszym zagadnieniem była kwestia oceny możliwości skrócenia kadencji obecnej neo-KRS w świetle konstytucyjnie określonej kadencyjności. W stanowisku stowarzyszenia poddano jednak pod rozwagę projektodawcy ocenę tego, czy w świetle niezgodnego z Konstytucją skrócenia kadencji poprzedniej KRS, skład obecnej korzysta z ochrony ustawy zasadniczej. Stanowczo zwrócono uwagę w świetle publikacji list poparcia dla kandydatów, że sędzia Maciej Nawacki nie miał wystarczającej liczby głosów poparcia, co predestynuje do stwierdzenia, że nie wypełniono ustawowych przesłanek formalnych do ukonstytuowania się rady. Konkludując poddano pod rozwagę kwestię oceny tego, czy w tej sytuacji neo-KRS ukonstytuowała się, a tym samym czy doszło do rozpoczęcia jej kadencji. Odnośnie kwestii proponowanej zmiany polegającej na likwidacji organu jakim jest ID SN w pełni podzielono koncepcję jego rozwiązania, przy czym zgłoszono pod rozwagę przekazanie jej kompetencji nie tyle Izbie Karnej, co utworzonemu w ramach struktury SN sądowi, który pozbawiony byłby tak daleko idącej autonomii jaką ma obecna ID SN. W kwestii dotyczącej statusu zarówno osób powołanych na sędziów organu jakim jest ID SN, jak również sędziów którzy zostali powołani w trybie wadliwej procedury przed neo-KRS na pierwsze stanowiska sędziowskie lub na kolejne w trybie awansu zwrócono uwagę na konieczność stworzenia procedury weryfikacyjnej, która jednak musi korespondować z treścią art. 180 ust 2 Konstytucji.

Szczególnie entuzjastycznie przyjęto obecność podczas wysłuchania publicznego Pana Profesora Adana Strzembosza, który również wskazał na różne możliwości weryfikowania statusu sędziów powołanych w wadliwej procedurze. W swoim wystąpieniu Pan Profesor zwrócił uwagę, że uchwała połączonych Izb SN stanowi o braku wiarygodności sędziów wybranych na te stanowisko w wadliwej procedurze. Jednocześnie wysunął tezę o możliwości takiego ukształtowania procedury weryfikacyjnej sędziów, w której wiodący głos w tej kwestii miałyby zgromadzenia sędziowskie.

Zastępca Rzecznika Dyscyplinarnego Stanisław Trociuk przedstawiając opinię do projektu ustawy, zwrócił uwagę na brak w projekcie procedury pozwalającej na kontrolę prawidłowości udzielanego poparcia kandydatom na członków KRS, w świetle obecnych doświadczeń nie może jednak w przyszłości pozostawać bez regulacji. Jednocześnie pozytywnie ocenił propozycję utworzenia Rady Społecznej oraz likwidacji Izby Dyscyplinarnej, a w przedmiocie jej orzeczeń rekomendował formułę wznowienia postępowań.

Sędzia Waldemar Żurek reprezentujący stowarzyszenie Themis wskazał na konieczność przywrócenia ładu konstytucyjnego poprzez powrót do niekonstytucyjnie przerwanej kadencji poprzedniej KRS. Zdaniem sędziego wyroki dotychczas zapadłe powinny być weryfikowane w trybie wznowienia inicjowanego przez strony. Odnośnie statusu sędziów powołanych lub awansowanych w wadliwym trybie stowarzyszenie Themis podkreślił, że od samego początku środowiska sędziowskie, prawnicze i naukowe zwracały uwagę osobom biorącym udział w takiej procedurze na konsekwencje, jakie w przyszłości mogą pojawić się w związku z jej wadliwością. Zdaniem przedstawiciela Themis nie ma przeszkód do uznania, że osoby te nie są jednak sędziami.

Swoje uwagi do senackiego projektu ustawy przedstawiła również reprezentantka Stowarzyszenia Sędziów Iustitia sędzia Urszula Żółtak. Pozytywnie oceniła proponowane w projekcie zmiany. Jednocześnie podtrzymała stanowisko wyrażone w pisemnej opinii stowarzyszenia, w którym jednoznacznie wskazano, że obecnie KRS w rozumieniu Konstytucji i ustawy o KRS w sensie prawnym nie istnieje. Nie została ona skutecznie obsadzona przez sędziów, a zatem nie rozpoczęła się jej kadencja.

Przedstawiciel Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka Michał Wolny zwrócił uwagę na możliwość postawienia zarzutu rozwiązaniom proponowanych przez projektodawcę odnośnie weryfikacji statusu sędziów ID SN oraz pozostałych sędziów w kontekście obchodzenia zasady nieusuwalności sędziów, o którym mowa w art. 180 Konstytucji oraz konieczność ukształtowania procedury w sposób przestrzegający standardy tam określone. Nie można w omawianej sytuacji tworzyć żadnych wyjątków.

Interesujące stanowisko odnośnie projektu ustawy przedstawił Pan Profesor Jacek Barcik. W swoim wystąpieniu wskazał na rekomendacje Komisji Weneckiej oraz Rady Europy odnośnie budowania składu KRS w państwach tzw. „młodych demokracji” poprzez konieczność kształtowania składu rady w sposób dający przewagę sędziom, zatem budowanie składu sędziowskiego, uzupełnionego o czynnik społeczno-polityczny. Jakkolwiek większość opiniujących, w tym Lex Super Omnia, entuzjastycznie oceniło propozycję wprowadzenia instytucji Rady Społecznej, która miałaby działać przy KRS to jednak Pan Profesor zwrócił uwagę na pewne zagrożenia płynące z tej propozycji. Uregulowania w brzmieniu proponowanym w projekcie rodzą jego zdaniem pewne zagrożenia nieuprawnionego ingerowania Rady Społecznej w kompetencje KRS. Krytyce został poddany pomysł wyrażania przez Radę Społeczną opinii o kandydacie na sędziego oraz brak dopracowania ze strony projektodawcy szczegółów związanych z terminem wydawania takiej opinii, a także określeniem skutków ewentualnej opinii negatywnej wystawionej przez Radę Społeczną.

Podczas wysłuchania nie zabrakło również prawników, którzy zabierali głos nie tyle reprezentując organizację społeczną ale jako osoby, które z perspektywy wykonywania zawodów prawniczych dostrzegli konieczność zwrócenia uwagi na pewne kwestie wymagające dopracowania przez projektodawcę. Szczególnie mocno wybrzmiał tu głos zabrany przez Panią mecenas Natalię Klimę-Piotrowską – śląską adwokatkę, która poruszyła niedostrzeżony przez innych uczestników problem. Otóż z perspektywy pełnomocnika czy obrońcy (a przede wszystkim klientów – stron postępowania) istotna według Pani mecenas okazała się regulacja art. 12 ust. 5 przewidująca, że koszty sądowe w sprawach, o których mowa w ust. 3 projektowanej ustawy, ponosić miałby Skarb Państwa. O ile zdaniem Pani mecenas na aprobatę zasługuje koncepcja przeniesienia obciążeń fiskalnych związanych z postępowaniami wywołanymi wniesieniem środka zaskarżenia, bądź wniosku albo skargi o wznowienie postępowania w związku z tym, że orzeczenie wydane było przez sądy, w których składzie uczestniczył sędzia lub asesor sądowy, który został powołany na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa w obecnym składzie, bo o takich właśnie sprawach mowa jest w art. 12 ust. 3, to jednak regulacja art. 12 ust. 5 jej zdaniem jest niewystarczająca. W swoim wystąpieniu wskazała bowiem, że projekt w tym zakresie, ogranicza się wyłącznie do kosztów sądowych, a zatem pomija uzasadnione wydatki stron, w tym związane z ustanowieniem obrońcy lub pełnomocnika co sprawia, że ewentualne koszty ich wynagrodzenia będą musiały co do zasady zostać pokryte przez samą zainteresowaną stronę. Po drugie, regulacja całkowicie utraciła z pola widzenia przymus adwokacki w przypadku wniosku o wznowienie postępowania w sprawach karnych, a także w niektórych sytuacjach w sprawach cywilnych. Po trzecie, nie rozróżniono w projekcie w żaden sposób przypadków, o których mowa w art. 12 ust. 3, bowiem zdaniem Pani mecenas – inna jest sytuacja na etapie wnoszenia środka zaskarżenia, w którym skarżący może podnieść także szereg innych zarzutów, a inna, gdy strona będzie chciała wzruszyć prawomocny wyrok składając wniosek albo skargę o wznowienie postępowania. Słusznie zatem wskazano na konieczność korekty projektu w tym również zakresie.

Na podstawie analiz wyżej wskazanych stanowisk organizacji społecznych możliwe było dostrzeżenie głównego problemu przed jakim stanął projektodawca. Intencja przywrócenia ładu konstytucyjnego wychodzi bowiem z sedna jakim jest odpowiedź na kilka zasadniczych pytań. Czy obecna KRS jako organ konstytucyjny ukonstytuowała się w sposób skuteczny i zgodny z prawem? Od odpowiedzi na to pytanie zależy bowiem kwestia oceny konstytucyjności proponowanych rozwiązań dotyczących wygaszenia jej kadencji. Czy powołania na stanowiska sędziowskie z wniosku neo-KRS dotyczą „osób powołanych na stanowiska sędziego”, czy „sędziów”? Innymi słowy, czy mamy do czynienia z prawnie skutecznymi powołaniami sędziowskimi? Jeśli nie, jak w sposób konstytucyjny przeprowadzić procedurę weryfikacji i ewentualnej konwalidacji tego stanu rzeczy? Wreszcie jeśli osoby te nie są sędziami, co z wydanymi przez nie wyrokami i orzeczeniami? Te pytania stanowią o wadze problemu przed jakim staną Senat RP przygotowując projekt omawianej ustawy i tym większe uznanie należy się projektodawcy za chęć i wolę wsłuchania się w głos środowisk prawniczych odnośnie tych kwestii. Jednocześnie sama procedura wysłuchania publicznego, która pozwoliła na przedstawienie stanowisk przedstawicielom środowisk i organizacji prawniczych, naukowych, społecznych i obywatelskich, stanowi o tak długo oczekiwanej standaryzacji i demokratyzacji procesu legislacyjnego. Wsłuchanie się przez Senat RP w głos środowisk i obywateli, dla których podejmowana jest omawiana inicjatywa to dobry przykład, który idzie w kierunku tworzenia aktów prawa zgodnych z Konstytucją oraz korespondujący z rzeczywistymi potrzebami społeczeństwa obywatelskiego.

Aleksandra Antoniak-Drożdż