Sprawozdanie z udziału przedstawicieli Stowarzyszenia Lex Super Omnia we wspólnym posiedzeniu Komisji Ustawodawczej i Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji dnia 11 maja 2021 r.

Dnia 11 maja 2021 roku odbyło się wspólne posiedzenie senackiej Komisji Ustawodawczej i Komisji Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Przedmiotem obrad było rozpatrzenie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw (druk senacki 383, druki sejmowe nr 867, 867-A, 1002 i 1002-A), a także ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (druk senacki 384, druki sejmowe nr 899, 1034 i 1034-A ) i pierwsze czytanie projektu ustawy o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (druk senacki nr 381). Zaproszeni przez przewodniczących komisji senackich goście krytycznie komentowali przede wszystkim proponowane zmiany do art. 218 a k.p.k., art. 156 k.p.k., art. 248 k.p.k., art. 281 k.p.k. oraz 349 k.p.k. Przedstawicielka senackiego Biura Legislacyjnego przedstawiając opinię do proponowanych zmian w ustawie kodeks karny i kodeks postępowania karnego, czy też w ustawie z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywoływanych nimi sytuacji kryzysowych, nie pozostawiła wątpliwości co do wadliwości proponowanych zmian nie tylko pod względem merytorycznym, czy też realizacji zasad prawidłowej legislacji ale nawet zgodności proponowanych zmian z Konstytucją.

Podobne i zdecydowanie krytyczne stanowisko odnośnie komentowanych propozycji zmian w wyżej wymienionych ustawach przedstawili goście zaproszeni przez Senat tj. marszałek Barbara Dolniak, mec. Dariusz Goliński reprezentujący Naczelną Radę Adwokacką, Rafał Stankiewicz z Krajowej Izby Radców Prawnych, Marcin Wolny z Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka oraz przedstawiciel Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Piotr Zakrzewski i Aleksandra Musielak z Konfederacji Lewiatan, która zwróciła uwagę na konsekwencje jakie ponosić będą przedsiębiorcy w przypadku wejścia w życie proponowanych zmian dotyczących art. 218 a k.p.k. Opiniujący proponowane zmiany goście mieli przede wszystkim zastrzeżenia do regulacji dotyczących udostępniania akt postępowania w trybie art. 156 k.p.k. i proponowanych w tym zakresie przez projektodawcę ograniczeń. Zwracano uwagę na zbyt daleko idące uprawnienia prokuratora w propozycjach zmian dotyczących listu żelaznego, które zdaniem opiniujących wkraczają w zakres uprawnień władzy sądowniczej oraz dostrzegano niekonstytucyjność proponowanej zmiany art. 248 k.p.k. dotyczącej doręczeń postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Wiele uwag krytycznych dotyczyło także zmian w instytucji poręczenia majątkowego, które zdaniem opiniujących zmierzają do uniemożliwienia racjonalnego korzystania z tego środka zapobiegawczego, a co w efekcie przełoży się na większą liczbę tymczasowych aresztowań.

W posiedzeniu brali udział również członkowie stowarzyszenia Lex Super Omnia, które reprezentowane było przez prokurator Aleksandrę Antoniak-Drożdż oraz prokuratora Jarosława Onyszczuka, autorów przedłożonych w senacie pisemnych opinii w sprawie projektu zmian w ustawie kodeks karny i kodeks postępowania karnego, z których treścią można zapoznać się na stronie internetowej Lex Super Omnia. Podczas obrad połączonych komisji senackich w dniu 11 maja 2021 roku nasi przedstawiciele zaprezentowali krytyczny pogląd na temat proponowanych przez projektodawcę zmian, zwłaszcza dotyczących art. 156 k.p.k. zmierzających do utrudnienia oraz ograniczenia dostępu do akt postępowania oraz eliminacji możliwości ich udostępniania innym niż strony podmiotom. Jednocześnie wskazano, że zmiany te mają na celu ograniczenie społecznej kontroli prowadzonych przez prokuraturę postępowań przygotowawczych. Zdecydowanej krytyce wskazując na zbyt daleko idącą ingerencję poddano nieprzemyślane zmiany w treści art. 218 a k.p.k. Bez wątpienia przedmiotem krytyki były też proponowane zmiany dotyczące tzw. „posiedzenia wstępnego”, które wobec katastrofalnej statystyki wykorzystania tej instytucji w praktyce zamiast zostać ocenione jako nieprzydatne z punktu widzenia praktycznego, ma zgodnie z propozycją projektodawcy odbywać się obligatoryjnie z udziałem prokuratora, obrońcy i pełnomocnika.

Stronę rządową reprezentował Sebastian Kaleta, który nie odniósł się merytorycznie do stawianych omawianym zmianom zarzutów, a jedynie wskazał, że odnośnie art. 218 a k.p.k. ustawodawca zmierza do realizacji ogólnoświatowego trendu polegającego na eliminacji z internetu treści terrorystycznych i pornograficznych. W konkluzji podniósł, że zabezpieczane dane będą dotyczyły wyłącznie przestępstw związanych w wyżej wskazanym obszarem działalności przestępczej. Z takim stanowiskiem przedstawiciela rządu trudno się zgodzić. Projektowana zmiana art. 218 a § 1 k.p.k. mówi wprost o danych zawartych w postanowieniu prokuratora i nie określa, że są to dane związane z podejrzeniem popełnienia przestępstwa o charakterze terrorystycznym czy związanych z pornografią. Zdanie pierwsze omawianej regulacji mówi zatem o jakichkolwiek danych informatycznych, których zakres i przedmiot obok sądu może również w swoim postanowieniu określić prokurator. Natomiast zdanie drugie tej regulacji odnosi się do dodatkowego uprawnienia organów ścigania i w sprawach o przestępstwa z art. 200 b, art. 202 § 3,4,4a lub 255 a oraz wymienione w rozdziale 7 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii wskazuje, że oprócz zabezpieczenia danych, o którym mowa w zdaniu pierwszym możliwe jest połączenie zabezpieczenia z obowiązkiem uniemożliwienia dostępu do tych danych. Wszystko zatem opiera się na dokładnej i wymagającej staranności wykładani. Słusznie zatem prokurator Jarosław Onyszczuk zwracał uwagę Senatorom, że redakcja treści proponowanej zmiany art. 218 a § 1 k.p.k. w sposób budzący wątpliwości daje prokuratorowi zbyt szerokie spektrum dowolnego określania jakie dane informatyczne mają być zabezpieczone przez podmioty prowadzące działalność telekomunikacyjną lub polegającą na świadczeniu usług drogą elektroniczną. Tymczasem przedstawiciel ministerstwa zdawał się mniej lub bardziej intencjonalnie nie zauważać, że głosy krytyczne dotyczące nowelizacji art. 218 a k.p.k. nie dotyczą zapisów obejmujących działania zmierzające do walki z przestępstwami polegającymi na rozpowszechnianiu danych o charakterze terrorystycznym, pedofilskim czy pornograficznym ale właśnie pod tym pretekstem wprowadzają uprawnienie dla prokuratora odnośnie zabezpieczania jakichkolwiek danych informatycznych przechowywanych na nośnikach lub w systemie informatycznym. W tym zakresie brak było ze strony przedstawiciela ministerstwa jakichkolwiek wniosków. Jak zawsze natomiast Pan Sebastian Kaleta powołał się na ogólnoświatowe trendy, a że przyzwyczaił nas już do tego, że gdy brakuje mu argumentów merytorycznie zakorzenionych w wykładni naszego porządku prawnego, często powołuje się na źródła prawa innych państw przeprowadzając ich wybiórczą i lapidarną interpretację zgadzamy się, że trendy, na które powołał się i tym razem są zapewne priorytetem walki z terroryzmem oraz pedofilią i pornografią wielu państw, jednak art. 218 a k.p.k. w brzmieniu proponowanym przez projektodawcę z całą pewnością nie dotyczy wyłącznie tego obszaru działania prokuratora.

Proponowanych przez projektodawcę zmian bronił również przedstawiciel Prokuratury Krajowej prok. Tomasz Szafrański. Po pierwsze wskazał, że rozwiązanie dotyczące proponowanych zmian w art. 156 k.p.k. cyt. „od wielu lat dotyczy akt zakończonego postępowania sądowego” i dodał, że w tym przypadku nikt tego nie kwestionuje w przedmiocie deficytu zgodności z Konstytucją. Odnośnie głosów krytycznych w zakresie zmian przepisów dotyczących „listu żelaznego” prok. Szafrański zapytał Senatorów i krytycznie odnoszących się do omawianej zmiany gości, dlaczego cyt. „nie razi ich, że sąd nie może zastosować tymczasowego aresztowania z urzędu tylko musi na wniosek prokuratora. I tutaj nikt nie mówi, że fakt, iż decyzja sądu, możliwość jej wydania jest warunkowana wnioskiem prokuratora jest ograniczeniem władzy sądu (…) jest nieporozumieniem oczekiwać, żeby sąd, który nie prowadzi śledztwa i nie wie jaki jest jego stan i jakie są jego potrzeby związane z czynnościami mógł z urzędu niejako, nie uwzględniając stanowiska prokuratora podejmować decyzję. To tak jakby oczekiwać, żeby sąd mógł stosować tymczasowe aresztowanie w śledztwie bez wniosku prokuratora.” Porównanie dokonane przez przedstawiciela prokuratury krajowej jest niestety wyrazem braku wyczucia różnicy pomiędzy instytucją tymczasowego aresztowania, a listem żelaznym w kształcie proponowanym w projekcie. Otóż paradoksalnie reprezentujący prokuraturę krajową prokurator Tomasz Szafrański nie dostrzegł, że w śledztwie prokurator kieruje wniosek o zastosowanie tymczasowego aresztowania, a sąd samodzielnie według przyznanych mu ustawowych kompetencji w ramach realizacji zasady niezawisłości sędziowskiej decyduje o zastosowaniu tymczasowego aresztowania, bądź też nie. Tymczasem w proponowanych zmianach dotyczących listu żelaznego przewidziano wyłącznie możliwość jego zastosowania na wniosek prokuratora albo przy braku jego sprzeciwu. Pomijając błędną legislacyjnie redakcję tego przepisu, o czym szeroko podczas obrad komisji mówiła przedstawicielka biura legislacyjnego wskazując, że niespójna redakcja art. 281 § 1 i § 2 k.p.k. nie pozwala jednoznacznie stwierdzić czy z wnioskiem o list żelazny może wystąpić podejrzany, wskazać należy, że procedura podejmowania decyzji przez sąd w przypadku zastosowania listu żelaznego jest tu zupełnie inna niż przy tymczasowym aresztowaniu. Według proponowanej zmiany sąd w procesie decyzyjnym będzie ograniczony wystąpieniem przesłanki w postaci wniosku prokuratora o zastosowanie listu żelaznego, przy czym sąd nadal ma możliwość jego uwzględnienia lub nie albo brakiem sprzeciwu prokuratora. Wnioskować z tego należy, że sąd zastosuje instytucję listu żelaznego tylko i wyłącznie wtedy, gdy będzie na to zgoda ze strony oskarżyciela publicznego. Wynikać będzie ona w sposób oczywisty z wniosku o jego zastosowanie albo z braku sprzeciwu prokuratora. Jest to znaczące ingerowanie w sferę decyzyjną sądu, który w przeciwieństwie do wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztowania nie jest związany stanowiskiem prokuratora, podczas gdy w przypadku proponowanej zmiany dotyczącej listu żelaznego decyzja sądu jest determinowana tym stanowiskiem, bowiem daje możliwość zastosowania przez sąd listu żelaznego tylko wówczas, gdy chce tego prokurator. Zatem porównanie jakie miało miejsce w wypowiedzi przedstawiciela prokuratury krajowej uznać należy za wysoce niefortunne i każdy praktyk bez większego trudu zdoła dostrzec błędną logikę tej argumentacji, podobnie zresztą jak w przypadku wypowiedzi dotyczącej proponowanych zmian art. 218 a k.p.k.

Ostatecznie projekt poza ocenami przedstawiciela rządu i prokuratury krajowej zebrał negatywne oceny i wnioski o odrzucenie przez Senat przedstawionych poprawek. Pocieszającym i satysfakcjonującym jest zatem fakt, że w dniu 13 maja 2021 roku Senat Rzeczypospolitej Polskiej podjął uchwałę w sprawie ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw i po rozpatrzeniu uchwalonej przez Sejm na posiedzeniu w dniu 20 kwietnia 2021r. ustawy o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, wprowadził do jej tekstu następujące poprawki polegające na skreśleniu art. 2, 3 4,5 i 6 w/w ustawy, co korespondowało z wnioskami wszystkich opiniujących zmiany gości i przedstawicieli środowisk prawniczych.