Memorandum w sprawie prawa obywatela do sądu

Warszawa, 7 lipca 2021r.


My obywatelki i obywatele wykonujący prawnicze zawody zaufania publicznego stanowczo
przypominamy, że Konstytucja RP i traktaty europejskie stanowią, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny,
bezstronny i niezawisły sąd. Każdy ma więc prawo do rzetelnego rozpoznania sprawy przez
sąd ustanowiony zgodnie z prawem, który transparentnie wydaje stabilne i pewne orzeczenia.
W ostatnich latach władza ustawodawcza i wykonawcza stopniowo ogranicza prawo do sądu i
destabilizuje wymiar sprawiedliwości zarówno przez działania ustrojowe i procesowe, jak i
represyjne. Działania te dotyczą sądów powszechnych, administracyjnych oraz Sądu
Najwyższego.

Zmiany wprowadzane ustawą z dnia 28 maja 2021 r. (Dz.U.2021.1090) zmieniającej z dniem
3 lipca 2021 r. ustawę z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z
zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz
wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, powinny zgodnie z jej nazwą stanowić odpowiedź
na pandemię wywołaną COVID. Wbrew temu są swoistym wirusem aplikowanym przez
polityków celem zamknięcia sądów dla obywateli. Towarzyszą temu faktyczne utrudnienia w
korzystaniu przez obywateli z ich praw: ograniczanie wstępu do sądu i możliwości osobistego
załatwienia spraw organizacyjnych, utrudnienia w dostępie do akt postępowania. Pod pozorem
walki z koronawirusem ustawodawca wprowadza niekonstytucyjne rozwiązania w momencie,
kiedy jednocześnie odmraża działalność publiczną państwa polskiego. Co więcej, te
restrykcyjne rozwiązania utrzymuje przez rok po zakończeniu pandemii.

Równie niezrozumiałe są zmiany wprowadzone przez ustawodawcę ustawą z dnia 20 kwietnia
2021 r. o zmianie ustawy Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, które zamiast
usprawniać procedurę karną, czynią ją jeszcze mniej dostępną dla pokrzywdzonego, bardziej
zależną od prokuratora i mniej gwarancyjną dla oskarżonego. Zmiany te :

  • wprowadzają jako zasadę tajność posiedzeń sądowych, zamiast gwarantowanej
    zasady jawności postępowania (art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP) i tym samym zamykają
    sądy przed obywatelami;
  • likwidują zasadę kolegialności składów sądowych, także poprzez odstąpienie od
    udziału czynnika społecznego w postaci ławników, o czym stanowi art. 182 Konstytucji
    RP;
  • likwidują ustrojową zasadę ciągłości składu rozpoznającego sprawę, poprzez
    wprowadzenie ustawy w życie w tracie trwania postępowań, co stanowi oczywistą
    ingerencję polityczną w skład rozpoznający sprawę;
  • wprowadzają czynnik administracyjny, jakim są decyzje prezesów sądów
    powołanych przez Ministra Sprawiedliwości-Prokuratura Generalnego, jako
    rozstrzygający o składzie sądu
  • wprowadzają niejasny i niejednolity w skali kraju system doręczeń, który
    wprowadzi chaos prawny i utrudni ustalenie skuteczność czynności sądowych, w tym
    skuteczności orzeczeń.
  • konsekwentnie zwiększają rolę prokuratora w procedurze karnej uzależniając
    możliwość wydania listu żelaznego w postępowania przygotowawczym od jego
    wniosku lub braku jego sprzeciwu
  • zwiększą stosowanie tymczasowego aresztowania w związku ze znacznym
    ograniczeniem oskarżonemu możliwości zebrania funduszy na wpłatę poręczenia
    majątkowego czy też możliwością odmowy przyjęcia poręczenia przy braku wykazania
    jego źródeł.

W związku z powyższym apelujemy :

Do parlamentarzystów o natychmiastowe podjęcie działań legislacyjnych zmierzających do uchylenia tych przepisów lub ich skutków jak też o zaprzestanie dalszych działań legislacyjnych ograniczających prawo do sądu i dostęp do sądu
oraz ingerujących w niezależność, niezawisłość i samodzielność orzeczniczą sądów.
Do Ministra Sprawiedliwości o podjęcie profesjonalnych działań w zakresie informatyzacji sądów, gwarantujących każdemu dostęp do sądu i rzetelność postępowania.
Do sędziów o podjęcie działań zapewniających obywatelom prawo do sądu, w tym poprzez ocenę konstytucyjności rozwiązań stosowanych w ustawie epizodycznej w ramach rozproszonej kontroli konstytucyjnej lub skorzystania z instytucji pytań prawnych do Sądu Najwyższego lub pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zwracamy uwagę, że obecna regulacja daje możliwości do odstąpienia od stosowania
niekonstytucyjnych rozwiązań.
Do profesjonalnych pełnomocników i obrońców o składanie do sądu – po uzgodnieniu z klientem, z powołaniem na prokonstytucyjną wykładnię przepisów – wniosków o rozpoznawanie spraw na rozprawie lub posiedzeniu jawnym, wniosków o rozpoznawanie środków odwoławczych w składzie trzech sędziów, a także wniosków o kierowanie przez sąd pytań prawnych do Sądu Najwyższego lub pytań prejudycjalnych do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej co do regulacji przyjętych w ustawie epizodycznej, zaś w sprawach karnych o domaganie się doprowadzania podejrzanego na posiedzenie aresztowe przed sąd, o wnoszenie o niestosowanie tymczasowego aresztowania lub zmianę stosowanego środka z tymczasowego aresztowania na poręczenie majątkowe, sprzeciwianie się stosowaniu
tzw. aresztów warunkowych, w sytuacji kiedy nie ma konieczności tymczasowego aresztowania, a środek ten powinien zostać uchylony; sprzeciwianie się przeprowadzeniu rozprawy pod usprawiedliwioną nieobecność oskarżonego lub jego obrońcy. Nadto o powoływanie się w postępowaniach sądowych na Konstytucję RP i prawo międzynarodowe , a
w przypadku wyczerpania krajowych środków zaskarżenia kierowanie – tam, gdzie naruszono Europejską Konwencję Praw Człowieka – skarg do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Do prokuratorów o powstrzymanie się od podejmowania działań naruszających standardy demokratycznego państwa prawnego, w tym prawa do rzetelnego procesu, którego jawność jest fundamentem, a także o składanie wniosków o rozpoznawanie spraw w składzie kolegialnym przez właściwy sąd. Powściągliwe podejmowanie przez prokuratorów czynności procesowych wobec uczestników postępowania karnego znajduje uzasadnienie w konstytucyjnej zasadzie
przyrodzonej i niezbywalnej godności każdego człowieka oraz zasady równości broni. Ściganie przestępstw oraz stanie na straży praworządności wymagają niezależnego i samodzielnego podejmowania decyzji w oparciu o elementarne zasady uczciwości. Prokurator to reprezentujący społeczeństwo obrońca naruszonego prawa, nie bezrefleksyjne narzędzie władzy. Rzetelność procesu karnego bez jawności postępowania staje się pojęciem pozbawionym treści.
Do obywateli – by mając świadomość ograniczania ich prawa do sprawiedliwego sądu dostrzegali, że ramy procesu (reguły gry) ustala prawodawca, a sąd musi ich przestrzegać. Jednocześnie, by, wykorzystując wciąż istniejące prawne instrumenty, podejmowali walkę o obronę swoich racji, wierząc, że także własnym działaniem mogą doprowadzić do
rozstrzygnięcia swojej sprawy w sprawiedliwy sposób i zgodnie ze standardami demokratycznego państwa prawa – co jest podstawowym prawem każdego człowieka.


Obowiązkiem każdego prawnika jest nieustanne przypominanie, w każdy dostępny sposób, jaki jest standard wymierzania sprawiedliwości przez niezawisły, niezależny i bezstronny sąd, do którego dostęp nie może być limitowany, i który sprawy obywateli rozpoznaje w sposób jawny, w sprawiedliwej procedurze, z zachowaniem prawa do obrony, równości broni i przestrzeganiem praw także tych najsłabszych. Gwarantuje to każdemu Konstytucja
Rzeczpospolitej.

Rzecznik Praw Obywatelskich
Naczelna Rada Adwokacka reprezentowana przez Wiceprezesa adw. Bartosza Tiutiunika
Stowarzyszenie Sędziów Polskich „Iustitia”
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Sędziów Sądów Administracyjnych
Stowarzyszenie Sędziów „Themis”
Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex Super Omnia”

Lex Super Omnia
Stowarzyszenie Prokuratorów "Lex Super Omnia" to polska organizacja, skupiająca niezależnych prokuratorów. Jej celem jest promowanie wartości niezależności prokuratury oraz utrzymanie standardów etycznych w służbie sprawiedliwości. W ostatnich latach stowarzyszenie aktywnie uczestniczyło w działaniach na rzecz niezależności prokuratury w Polsce, angażując się m.in. w inicjatywy wspierające akcję pomocy sędziom.