Informacja o debacie z udziałem członków Zarządu Stowarzyszenia pt. „Stan oskarżenia funkcjonowanie prokuratury w latach 2016 -2022”.

Wczoraj, w związku z opublikowaniem przez Helsińską Fundację Praw Człowieka raportu pt. „Stan oskarżenia funkcjonowanie prokuratury w latach 2016 -2022” odbyła się, przeprowadzona w formie wideokonferencji debata, w której udział wzięli: autor raportu adw. Marcin Wolny, przedstawiciel Biura Rzecznika Praw Obywatelskich adw. dr Marcin Mrowicki, adw. Joanna Jakubowska Siwko, prezes Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia Katarzyna Kwiatkowska oraz prok. Jacek Bilewicz.

Debatę moderowała dziennikarka Gazety Wyborczej Ewa Ivanova, od wielu lat zajmująca się tematyką prokuratury oraz wymiaru sprawiedliwości.

W pierwszej części dyskusji uczestnicy spotkania podzielili się swoimi refleksjami, które nasunęły się im po zapoznaniu się z lekturą opracowania. Pani Katarzyna Kwiatkowska odnotowała, że konkluzje raportu nie odbiegają od postrzeganie prokuratury przez Stowarzyszenie Prokuratorów Lex Super Omnia. Instytucja ta została w 2016 roku ukształtowana w sposób umożliwiający pełną kontrolę nad tym urzędem, stając się narzędziem promocji polityka, strzegącym interesów większości rządzącej. Po 6 latach funkcjonowania przeobraziła się w zrujnowany urząd, zarządzany feudalną metodą kija i marchewki.

Wszyscy uczestnicy dyskusji byli zgodni, że największą wartością sporządzonego opracowania są przykłady, w szczególności te odzwierciedlające naruszanie niezależności prokuratorskiej oraz obrazujące prowadzenie spraw pozostających w zainteresowania Zbigniewa Ziobry i Zjednoczonej Prawicy, wykorzystywaniu na potrzeby polityczne postępowań karnych w bulwersujących opinię publiczną sprawach, śledztw prowadzonych wobec przeciwników politycznych oraz społeczności LGBTQI+ i w końcu instrumentalnego posługiwania się instytucją skargi nadzwyczajnej.

 Wymiana poglądów skupiła się wokół kilku zagadnień tj.: oceny skuteczności działalności prokuratury w kontekście zmian przeprowadzonych w 2016 roku, kwestii niezależności prokuratorów i jej wpływu na prawa i wolności obywatelskie, jak również przemodelowania całej kadry prokuratorskiej na obraz i podobieństwo wzorcowego prokuratora „dobrej zmiany”.

Odnosząc się do zasygnalizowanych kwestii Pani prokurator Katarzyna Kwiatkowska zwróciła uwagę na warunki, w jakich funkcjonują prokuratorzy prokuratur rejonowych oraz prokuratur okręgowych, które zostały wydrenowane z kadry oddelegowanej do jednostek wyższego szczebla. Wskazała na okoliczność braku stabilnego statusu prokuratorów delegowanych, pozwalającego na wywieranie na nich wpływu. Podkreśliła fakt rezygnacji z konkursów na wyższe stanowiska służbowe oraz to, że wszelkie decyzje kadrowe w prokuraturze mają charakter arbitralny i dyskrecjonalny. W odniesieniu do szykan prezes Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia wyjaśniła, że mają one zarówno wywołać efekt mrożący, jak i zniechęcać prokuratorów już działających w jedynym niezależnym stowarzyszeniu prokuratorskim do udziału w debacie publicznej na tematy związane z wymiarem sprawiedliwości i ochroną praw człowieka.

Podczas debaty przedstawiciele stowarzyszenia zwrócili uwagę na kwestie związane z rosnącą liczbą postępowań długotrwających (w porównaniu do roku 2014 liczba spraw długotrwałych w 2020r. wzrosła od około 400% w przypadku spraw trwających powyżej 6 miesięcy do 590 – 620 % w przypadku spraw starszych, przy porównywalnym wpływie spraw), wydłużającym się czasem stosowania tymczasowego aresztowania w postępowaniu przygotowawczym (liczba osób wobec których w postępowaniu przygotowawczym stosowano tymczasowe aresztowanie najdłużej w 2020r. w stosunku do 2014 roku wzrosła o 226 % w przypadku aresztu przekraczającego 1 rok i o 443% w przypadku aresztu przekraczającego 2 lata). Wskazali, że dająca się zaobserwować tendencja wzrostowa w zakresie stosowania tych środków w postępowaniu przygotowawczym w zestawieniu z wyraźnym spadkiem najpoważniejszej przestępczości kryminalnej (z wyjątkiem zabójstw i zgwałceń) budzi wątpliwości i ewentualnie może wskazywać na surowsze traktowanie sprawców przestępstw gospodarczych.

Zwrócono także uwagę na mniejszą liczbę skierowanych aktów oskarżenia do sądu, w odniesieniu do liczby postępowań zakończonych decyzjami o odmowie wszczęcia i umorzeniu postępowania. W okresie ostatnich 6 lat sprawy skierowane do sądu stanowiły od 32% wszystkich załatwionych w danym roku spraw w latach 2015 i 2016, do około 28% w latach 2014, 2017 i 2018 oraz 27% w 2019 roku. Natomiast w roku 2020 do sądu skierowano już tylko 25,8 % wszystkich zakończonych spraw.

Uczestnicy debaty zgodnie stwierdzili, że rosnąca liczba spraw niezałatwionych, w których postępowanie toczy się długotrwale wskazuje na to, że Minister Sprawiedliwości Prokurator Generalny nie przywiązuje należytej wagi do tego, że wynikające z art. 45 ust. 1 Konstytucji prawo do rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki oraz z art. 6 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i Podstawowych Wolności prawo do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie dotyczy również postępowania przygotowawczego. Powstałe zaległości prowadzą również do pogłębiającej się niewydolności prokuratury poprzez stale rosnące obciążenie prokuratorów.  Zwrócono uwagę na sukcesywne zwiększanie wydatków prokuratury w ustawach budżetowych. Różnica między kwotą wydatkowaną z budżetu państwa na prokuraturę w 2015 roku a w 2020 roku, a więc w ciągu 5 lat wynosi blisko 970  mln zł, co oznacza wzrost  o ponad 33%. 

Prokurator Jacek Bilewicz wskazał natomiast na przykład nagłaśnianego, priorytetowego podejścia kierownictwa prokuratury do wybranych kategorii spraw (oszustwa VAT-owskie, sprawy reprywatyzacyjne), za którym nie podążają spodziewane sukcesy procesowe. Podniósł, że w sprawach, w których już dawno zdiagnozowano problemy wynikające z obowiązujących regulacji prawnych (chociażby kwestia kosztów pozaodsetkowych pożyczek o charakterze lichwiarskim). brak jest podejmowania przez Ministra Sprawiedliwości – Prokuratora Generalnego jakichkolwiek skutecznych działań legislacyjnych pozwalających na systemowy zakaz prowadzenia działalności przestępczej tego rodzaju. Przywołał przykład znacznej ilości odmów wszczęcia bądź umorzeń w sprawach inicjowanych zawiadomieniami o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, kierowanymi przez Najwyższą Izbę Kontroli i rezygnację przez aktualne kierownictwo prokuratury z priorytetowego podejścia do postępowań inicjowanych przez wskazany organ.

 W podsumowaniu gospodarz debaty adwokat Marcin Wolny podniósł, że niezbędnym warunkiem uzdrowienia sytuacji w prokuraturze jest rozdział funkcji Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości. Sam rozdział, jego zdaniem byłby jedynie półśrodkiem umożliwiającym zagwarantowanie niezależności. Dokonując reformy prokuratury należałoby uniknąć błędów, jakie zostały popełnione w latach 2009-2011, w tym braku zagwarantowania niezależności finansowej. Wszelkie zmiany ustroju muszą być jednak obudowane zmianami w kodeksie postępowania karnego, jak również w ustawach regulujących działalność organów ścigania m.in. takich jak policja. Należałoby rozważyć wydzielenie ze struktury policji pionu odpowiadającego za prowadzenie postępowań przygotowawczych i być może oddanie go pod nadzór Ministra Sprawiedliwości. Wszyscy uczestnicy debaty podzielili pogląd organizatora, że uwzględniając sytuację geopolityczną, w jakiej znalazła się Polska konieczne będzie stworzenie silnej prokuratury stojącej na straży praworządności.

 Prokuratorzy Stowarzyszenia Prokuratorów Lex Super Omnia uczestniczący w debacie uzyskali zapewnienie organizatorów o potrzebie kontynuowanie dyskusji o szczegółowych zagadnieniach związanych z przyszłą reformą prokuratury.