Dyskusja o kształcie i modelu prokuratury podczas Walnego Zebrania Członków Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia”

Odbywające się w dniach 24-25 maja 2018 roku Walne Zebranie Członków Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia” było forum rzeczowej i niezwykle interesującej dyskusji o kształcie i modelu Prokuratury RP. Nie budzi już bowiem żadnych wątpliwości, a pokazały to dane zgromadzone przez Stowarzyszenie i zaprezentowane w stosownym raporcie, iż wprowadzony ustawą z dnia 28 stycznia 2016 roku projekt ostatecznie się nie sprawdził. Doprowadził bowiem jedynie do upolitycznienia prokuratury, nie wpływając wymiernie na poprawę skuteczności i jakości realizacji jej zadań, przynajmniej w takim zakresie w jakim były one zapowiadane.

Z tego też względu, zdaniem członków Stowarzyszenia Prokuratorów „Lex Super Omnia” prokuratura wymaga radykalnej przebudowy zarówno w aspekcie ustrojowym, jak i funkcjonalno-organizacyjnym.

Jak wynika z przeprowadzonej dyskusji zasadnicze kierunki zmian winny zmierzać ku zapewnieniu jej niezależności zewnętrznej i wyodrębnienie ze struktur władzy wykonawczej. W sposób oczywisty może to zostać zrealizowane  poprzez ponowne rozdzielenie funkcji Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego i właściwe usytuowanie prokuratury jako ważnego elementu wymiary sprawiedliwości w Polsce. Z powyższym łączy się też kwestia przyszłego modelu prokuratury. Stowarzyszenie Prokuratorów „Lex Super Omnia” od samego początku swojego istnienia opowiadało się za modelem sądowym z ograniczeniem czynności dochodzeniowych, które obecnie w sposób nadmierny angażują prokuratorów w realizację czynności stricte policyjnych, ograniczając ich aktywność oskarżycielską przed sądem. Takie też poglądy wyrazili członkowie Stowarzyszenia, opowiadając się za zbliżeniem prokuratury do sądu oraz właściwym wyważeniem obowiązków w zakresie prowadzenia postępowań przygotowawczych. Niektóre zadania powinny zostać ograniczone, szczególnie w zakresie nadzoru nad dochodzeniami, który – jak pokazuje praktyka – z racji ogromnej liczby spraw, wielokrotnej konieczności przekazywania ich pomiędzy policją a prokuraturą staje się niewydolny i ma w istocie charakter formalny. W tego typu najprostszych sprawach rola prokuratora, podobnie jak to jest w innych systemach, winna sprowadzać się do podejmowania decyzji o skierowaniu aktu oskarżenia i następnie popierania go przed sądem. Jest to jeden z kierunków zmian oczekiwanych przez prokuratorów nadzorujących i prowadzących  wielokrotnie po sto kilkadziesiąt postępowań. Oczywiście winno to wiązać się z wieloma dalszymi udogodnieniami dotyczącymi usprawnienia prowadzenia postępowań przygotowawczych. Jako przykład takiego udogodnienia należy wskazać likwidację instytucji przedłużania postępowań przygotowawczych. Od wielu lat jest ona krytykowana jako przejaw nieuzasadnionego formalizmu, z którą nie łączy się w istocie żaden realny wpływ na merytoryczny poziom śledztwa lub dochodzenia. Zdaniem Stowarzyszenia należy także dążyć do wyeliminowania tych wszystkich niedogodności ustrojowych w ramach wewnętrznej struktury prokuratury, które mają wpływ na codzienna realizacje zadań. Kluczowym rozwiązaniem w tym zakresie jest postulowana przez członków Stowarzyszenia i to dość jednogłośnie likwidacja nadzoru służbowego w prokuraturze. Doświadczenia wielu lat jego funkcjonowania pokazują, iż jest on niewydolny i wielokrotnie zbędny. Rezygnacja z instytucji przedłużania postępowań przygotowawczych w jeszcze większym stopniu wpłynie na brak uzasadnienia dla jego funkcjonowania. Wystarczające w tym zakresie winno okazać się pozostawienie kierownikom jednostek uprawnień kontrolnych, które mogłyby być realizowane w poszczególnych sprawach (incydentalnie) przez wyznaczonych prokuratorów lub powołane zespoły.

Zdaniem członków Stowarzyszenia „Lex Super Omnia” nie budzi żadnych wątpliwości, iż zasadniczym zadaniem każdego prokuratora powinno być realizowanie funkcji oskarżycielskich przed sądem, jak też prowadzenie śledztw oraz podejmowanie decyzji o skierowaniu aktu oskarżenia do sądu. Powyższy zakres zadań, zwłaszcza po ewentualnej likwidacji nadzoru poddaje w wątpliwość konieczność utrzymywania czterostopniowej struktury prokuratury. W tym kontekście coraz bardziej oczywistym staje się wniosek o konieczności likwidacji jednego szczebla, co pozwoliłoby na efektywniejsze zarządzanie prokuraturą, a z drugiej strony eliminowałaby wiele niepokojących zjawisk (np. system awansowy) zachodzących w instytucji, których świadkami jesteśmy w chwili obecnej.

Dyskusja o wizji przyszłej prokuratury była najbardziej ożywionym i inspirującym punktem ostatniego Walnego Zebrania Członków naszego Stowarzyszenia. Będziemy tę dyskusję kontynuować.