Nadal jesteśmy niezależni – rozmowa z prok. Aleksandrą Antoniak-Drożdż

Rozmowę przeprowadził Pan Tomasz Burek, redaktor portalu Dwa Kwadranse, na którego łamach rozmowa została opublikowania 12 lipca 2023 r. Dziękujemy za zgodę na przedruk.

Pani Prokurator, jakie są główne zadania Stowarzyszenia Lex Super Omnia i jaką rolę pełni w społeczeństwie?

Stowarzyszenie Lex Super Omnia powstało w 2016 roku w odpowiedzi na stan jaki wprowadzała wówczas nowa ustawa Prawo o prokuraturze. Zrzesza prokuratorki i prokuratorów, którzy od samego początku widzieli, że ustawa ta niesie poważne zagrożenie dla niezależności prokuratury i samych prokuratorów. Powrót do połączenia stanowiska Prokuratora Generalnego i Ministra Sprawiedliwości, degradacja ponad 120 najbardziej doświadczonych prokuratorek i prokuratorów, rezygnacja z konkursów na stanowiska na rzecz uznaniowości przełożonych, pozbawiony realnych kompetencji samorząd zawodowy wszystko to razem stanowiło wyraz dążenia do podporządkowania prokuratury politykowi, którym jest Prokurator Generalny – Minister Sprawiedliwości.

Dlatego nasze główne cele statutowe to m.in. wspieranie działań podejmowanych dla urzeczywistniania zasad demokratycznego państwa prawnego stąd nasze pełne wsparcie dla niezawisłych sędziów i współpraca w tym zakresie ze Stowarzyszeniami Iustitia i Themis. To także przede wszystkim dążenie do usytuowania prokuratury jako organu wymiaru sprawiedliwości w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a także do zapewnienia prokuratorom podmiotowości, niezależności i autonomii w podejmowaniu decyzji. Naszym celem jest również przeciwdziałanie wszelkim przejawom niezgodnego z prawem naruszania niezależności prokuratorów zwłaszcza w związku z prowadzonymi przez nich postępowaniami i udzielanie im pomocy i wsparcia, gdy tego potrzebują.

W jaki sposób Stowarzyszenie Lex Super Omnia przyczynia się do realizacji celów prokuratury?

Główne zadania prokuratury to zgodnie z ustawą Prawo o prokuraturze: ściganie przestępstw oraz stanie na straży praworządności. Jednym z wielu celów statutowych Lex Super Omnia jest promowanie praworządności i propagowanie na forum publicznym znaczenia niezależności prokuratora oraz pozycji silnej i obiektywnej prokuratury w demokratycznym państwie prawnym.

Uważamy, że stanie na straży praworządności wymaga od prokuratora zachowania niezależnej postawy. Jest to trudne, gdy prokuratura dzisiaj ma tak silne powiązania z politykami opcji rządzącej. Tymczasem tyko niezależny, bezstronny i apolityczny w swojej służbie prokurator gwarantuje, że sprawa która trafia na jego biurko zostanie rozpatrzona i poprowadzona w sposób, który odpowiada standardom uczciwego, merytorycznego i opartego na materiale dowodowym postępowania. Jako stowarzyszenie monitorujemy i tworzymy raporty, które następnie udostępniamy publicznie celem pokazania i napiętnowania takich patologicznych sytuacji i postaw w obecnej prokuraturze, które nie mają nic wspólnego z niezależnością prokuratora. Poprzez publikacje i naszą aktywność medialną staramy się wpływać na środowisko prokuratorów realizując w ten sposób inny nasz cel jakim jest kształtowanie postaw etycznych prokuratorów ze szczególnym uwzględnieniem dbałości o honor i godność zawodu.

W naszym Stowarzyszeniu działa również zespół do spraw legislacji, którego zadaniem jest monitorowanie pojawiających się w Parlamencie projektów ustaw i ich opiniowanie. Chodzi głównie o ustawy dotyczące wymiaru sprawiedliwości, prokuratury, procedury karnej i prawa karnego. Sporządzone przez nasz zespół opinie kierujemy do komisji senackich, w których posiedzeniach również bierzemy czynny udział. Reagując krytycznie na takie ustawy jak zmiany w ustawie o Sądzie Najwyższym, ustawie o Krajowej Radzie Sądownictwa, ustawie ,,kagańcowej”, ustawie Prawo o prokuraturze reagujemy na projekty, które nie mają nic wspólnego z praworządnością. Pokazujemy w ten sposób środowisku prokuratorskiemu, że stanie na straży praworządności to nasz zawodowy obowiązek.

Jakie są najważniejsze wyzwania, z jakimi prokuratorzy zasiadający w zarządzie Stowarzyszenia Lex Super Omnia muszą się obecnie zmierzyć?

Niektórzy sądzą, że największym wyzwaniem była konieczność bronienia się przed szykanami, jakie spotykały członków Stowarzyszenia za ich działalność niezależnie od tego czy były to kompletnie bezzasadne postępowania dyscyplinarne, delegacje kilkaset kilometrów od miejsca zamieszkania, działania dyskryminacyjne czy inne przykre sytuacje. Tymczasem myślę, że mimo wszystko takie sytuacje jeszcze bardziej wzmocniły Stowarzyszenie budując ogromną solidarność środowiska prokuratorskiego. Dzisiaj po tylu latach działalności wiemy jak się wspierać. Dlatego kontekst wyzwań jest dla nas raczej myśleniem o tym jaką pracę jako zarząd mamy do wykonania, aby stworzyć dla wszystkich obywateli nowoczesną prokuraturę i jak odbudować jej autorytet.

Naszym największym wyzwaniem od samego początku istnienia Stowarzyszenia było stworzenie sprawnej, apolitycznej, przyjaznej i pomocnej obywatelom oraz spełniającej europejskie standardy prokuratury. Ta obecna nadal mocno zakorzeniona jest w dawnym modelu sowieckim. Dlatego jednym z najważniejszych wyzwań tak pierwszego, jak i obecnego drugiego zarządu było opracowanie projektu nowej ustawy o Prokuraturze RP. Po raz pierwszy w historii prokuratorki i prokuratorzy postanowili napisać projekt ustawy, który tworzy zupełnie nową prokuraturę.

Zdecydowaliśmy się na to jako Stowarzyszenie ponieważ uznaliśmy, że nikt tak jak my sami nie zna zasad funkcjonowania prokuratury. Ten projekt stanowi całkowite przemodelowanie dzisiejszej prokuratury. Prokuratorzy odzyskują pełną niezależność w zakresie prowadzonych postępowań. Na jej straży, jak również ich praw pracowniczych oraz warunków wykonywania przez nich pracy będą stali oni sami, poprzez silny i wyposażony w realne kompetencje samorząd zawodowy. Projekt przewiduje również możliwość inicjowania przez prokuratorów procedury przed pełnomocnikiem do spraw przeciwdziałania praktykom mobbingowym i dyskryminacyjnym, co jest wyrazem konieczności budowy realnej procedury chroniącej prokuratorów przed zachowaniami dyskryminującymi oraz mobbingowymi.

Silna Naczelna Rada Prokuratury będzie wybierana w znacznej części przez samych prokuratorów w wyborach bezpośrednich i tajnych. Jej podstawowym zadaniem będzie stanie na straży niezależności prokuratury i samych prokuratorów. Obecny przerost strukturalny w prokuraturze, w którym funkcję nadzorców, koordynatorów, czy kierowników świadczy o przywiązaniu do tytulatury bardziej niż efektywności pracy. ,,Wydrenowanie” prokuratur rejonowych z prokuratorów, których delegowano do jednostek wyższego szczebla powoduje, że prokuratury rejonowe borykają się dzisiaj z poważnym niedokadrowaniem, przez co obywatele nie mogą liczyć na szybkie i sprawne prowadzenie ich postępowań. Dlatego projekt Lex Super Omnia zakłada spłaszczenie struktury i przewiduje wyłącznie prokuratury rejonowe, prokuratury okręgowe i Biuro Prokuratora Generalnego.

Prokurator będzie pracował przede wszystkim na odcinku sądowym zakładając min., że prokuratura realizuje swoje zadania poprzez wnoszenie aktu oskarżenia i sprawowanie funkcji oskarżyciela publicznego przed sądem w sprawach karnych. Flagowym rozwiązaniem proponowanym przez Lex Super Omnia jest uchylenie przepisów pozwalających na wydawanie przez przełożonych poleceń odnośnie treści czynności procesowych oraz dających możliwość uchylenia decyzji merytorycznej prokuratora przez przełożonego. Przełożony nie będzie już mógł jak ma to miejsce obecnie uchylić decyzji prokuratora np. o umorzeniu śledztwa lub odmowy wszczęcia czy też nakazać wykonania określonej czynności w śledztwie. Prokurator zatem będzie w pełni niezależny prowadząc postępowanie przygotowawcze tym niemniej będzie za swoje śledztwa i dochodzenia również odpowiedzialny od początku do końca. Lex Super Omnia proponuje też prawo zgłoszenia kandydata na Prokuratora Generalnego m.in. grupie 50 prokuratorów czy zgromadzeniom prokuratur okręgowych, radom instytutów nauk prawnych czy zgromadzeniu prokuratorów Biura Prokuratora Generalnego, a nawet organizacjom pozarządowym, tym niemniej kandydatem może być wyłącznie prokurator w stanie czynnym z min. 20 letnim stażem pracy.

Projekt Stowarzyszenia Lex Super Omnia demokratyzuje prokuraturę, czyni ją proobywatelską, odbudowuje organ, który ma strzec niezależności prokuratury tworząc Naczelną Radę Prokuratury, wyznacza nowe standardy w zakresie konkursów na stanowiska w prokuraturze, buduje silny i kompetentny samorząd zawodowy, tworzy nowoczesne procedury anty mobbingowe i antydyskryminacyjne, ale przede wszystkim odpolitycznia prokuraturę dając prokuratorom przestrzeń do samodzielnego i niezależnego prowadzenia postępowań.

Czy Stowarzyszenie Lex Super Omnia angażuje się w projekty lub inicjatywy mające na celu poprawę systemu sprawiedliwości? Jeśli tak, to jakie?

Od wielu lat Lex Super Omnia angażuje się w programy i inicjatywy mające na celu działanie na rzecz obrony państwa prawa, propagowania idei niezależnej od polityków prokuratury oraz niezawisłości sędziów, a także koniecznych zmian w wymiarze sprawiedliwości. Dajemy temu wyraz w naszych publikacjach i wystąpieniach medialnych. Uczestniczymy w spotkaniach z obywatelami, gdzie rozmawiamy o konieczności zmian i realnych reform w wymiarze sprawiedliwości ale również o obecnych zagrożeniach. Aktywnie włączamy się w takie projekty jak ,,Kafejki prawne”, czy ,,Tour de Konstytucja”, jak również uczestniczymy w wydarzeniach innych organizacji pozarządowych np. Tygodniu Konstytucyjnym Stowarzyszenia im. prof. Hołdy, ,,Porozmawiajmy o procesie karnym” stowarzyszenia Defensor Iuris, czy Dniach Edukacji Prawnej organizowanej przez Stowarzyszenie ELSA Polska.

Zespół edukacyjny Lex Super Omnia realizuje program edukacyjny ,,Prokuratorzy i Seniorzy”, którego adresatami są słuchacze z Uniwersytetów Trzeciego Wieku i z którymi rozmawiamy na tematy związane z koniecznością naprawy wymiaru sprawiedliwości i jego usprawnienia. Spotykamy się również z obywatelami prowadząc warsztaty i debaty podczas wydarzeń kulturalnych, społecznych i muzycznych takich jak: festiwal Pol’n’Rock, festiwal CieszFanów, czy Kongres Kobiet poruszając tam tematy związane z ochroną praw człowieka i obywatela, znaczeniem konstytucji w demokratycznym państwie prawa, problemami naszego wymiaru sprawiedliwości. To cenne spotkania, bo pozwoliły nam poznać obywatelski punkt widzenia.

Jakie są kryteria wyboru prokuratorów do zarządu Stowarzyszenia Lex Super Omnia? Czy istnieje jakiś proces selekcji?

Kryteria i sposób wyboru członków zarządu określa statut stowarzyszenia. Najwyższą władzą w Stowarzyszeniu jest oczywiście walne zebranie członków. Zarząd wybierany jest przez walne zebranie członków w głosowaniu tajnym zwykłą większością głosów. Kadencja zarządu trwa cztery lata, a członkowie wybrani do władz Stowarzyszenia mogą tę samą funkcję pełnić nie dłużej niż dwie kolejne kadencje. Nasi członkowie zgłaszają podczas obrad kandydatów, a następnie oddają swoje głosy na poszczególnych kandydatów. Obecny zarząd liczy 10 osób.

Jakie są główne cele Stowarzyszenia na najbliższe lata?

Naszym nadrzędnym celem jest przekonanie przedstawicieli przyszłego parlamentu do rozwiązań zawartych w naszym projekcie ustawy o Prokuraturze RP. Mamy świadomość, że jest to proces złożony i trudny, ale mamy w tym zakresie wsparcie obywateli. Od wielu lat realizując nasze projekty edukacyjne spotykaliśmy się z obywatelami i wsłuchiwaliśmy się w ich oczekiwania jeśli chodzi o pracę prokuratorów. Dlatego nasz projekt ustawy jest wypadkową również oczekiwań społecznych. Mając wsparcie społeczne, którego politycy nie mogą przecież bagatelizować liczymy na zainteresowanie przyszłego parlamentu. Chcielibyśmy również dążyć do zmian w zakresie konstytucjonalizacji statusu prokuratury ponieważ uważamy, że wprowadzenie prokuratury do Konstytucji da jej niepodważalne gwarancje apolityczności i niezależności z korzyścią dla polskiego społeczeństwa.

Bez wątpienia nasze cele na najbliższe lata związane są również z dalszym rozwijaniem naszej działalności na polu edukacyjnym i tworzeniu nowych projektów z tym związanych. Edukacja prawna jest jednym z najważniejszych filarów działalności Lex Super Omnia. Będziemy też kontynuować i rozwijać naszą działalność międzynarodową zarówno poprzez aktywność w międzynarodowych stowarzyszeniach prawniczych, ale nade wszystko realizując dążenia wejścia Polski do Prokuratury Europejskiej przed czym tak bardzo oponował obecny Prokurator Generalny.

Jakie działania podejmuje zarząd Stowarzyszenia Lex Super Omnia w celu podniesienia standardów etyki i profesjonalizmu prokuratorów?

Zauważając niewłaściwe, nieetyczne i zagrażające niezależności prokuratorów sytuacje reagujemy na nie stanowczo poprzez wydawanie stanowisk i opinii kierowanych zarówno do naszych członków, jak i całego środowiska prokuratorskiego. Oczywiście tworzymy w tym zakresie również przekaz medialny, który rozpowszechniamy w naszych mediach społecznościowych oraz poprzez udział w audycjach telewizyjnych, radiowych czy wywiadach prasowych. Zarząd jednak to zaledwie 10 osób sami więc nie zawsze możemy być wszędzie i robić wszystko, dlatego tak bardzo jesteśmy dumni z tych naszych członków, którzy tworzą własne projekty i inicjatywy, które mają na celu podnoszenie standardów etyki i profesjonalizmu prokuratorów, a czasem nawet przyszłych prokuratorów. Od lat ogromnym zainteresowaniem na wydziałach prawa uniwersytetów w całej Polsce cieszy się nasz projekt edukacyjny ,,Od aplikanta do niezależnego prokuratora”, który ma na celu pokazanie społeczności akademickiej jakie są blaski i cienie zawodu prokuratora. Tym samym rozmawiamy z młodzieżą o standardach etyki oraz o tym czym jest prawdziwa niezależność prokuratora. Oprócz tego nasz zespół edukacyjny organizuje periodyczne szkolenia dla nas samych celem podnoszenia naszych kwalifikacji zawodowych.

Etyka zawodu prokuratora jest dla Stowarzyszenia bardzo ważna, tym niemniej często bierzemy również udział i współorganizujemy akcje charytatywne co ma na celu budowanie postaw prokuratora, dla którego ważne są również prawa człowieka i obywatela. Chcemy w ten sposób wykształcić w naszym środowisku postawy prokuratorów wrażliwych na sprawy społeczne i reagujących na łamanie praw człowieka. Do takich wydarzeń z pewnością zaliczamy projekt ,,Biega za Prawa – Kabul Warszawa”, który miał na celu zebranie środków finansowych na pomoc sędziom i prokuratorom oraz ich rodzinom, którzy zmuszeni byli uciekać z Afganistanu. Ogromnym zaszczytem był dla nas także udział w projekcie ,,Prawo na granicy” do którego zostaliśmy zaproszeni przez środowisko sędziowskie oraz akademickie UJ w Krakowie. Ten projekt był odpowiedzią na sytuację na granicy polsko-białoruskiej. Wreszcie największe nasze przedsięwzięcie, które pokazało jak bardzo środowisko prokuratorskie potrafi być solidarne, gdy Stowarzyszenie Lex Super Omnia zorganizowało pomoc dla rodzin prokuratorów i pracowników sekretariatów prokuratur uciekających przed wojną na terytorium Ukrainy.

Czy stowarzyszenie Lex Super Omnia współpracuje z innymi organizacjami prawniczymi lub międzynarodowymi, aby wymieniać najlepsze praktyki i doświadczenia?

Mamy w strukturach Stowarzyszenia zespół do spraw międzynarodowych, który podejmuje działania na różnych polach. Prokuratorzy działający w tym obszarze brali udział w spotkaniu z Komisarzem Praw Człowieka Rady Europy, ze Specjalnym Sprawozdawcą ONZ ds. Niezależności Sędziów i Prawników – Diego Garcia-Sayán, z przedstawicielami Stowarzyszenia Europejskich Sędziów i Prokuratorów na rzecz Demokracji (MEDEL), z Panią Prezydent American Bar Association – Hilarie Baas, z Komisarz Praw Człowieka Rady Europy – Dunją Mijatović, w spotkaniu z eurodeputowanymi i Komisarzem Unii Europejskiej ds. Sprawiedliwości – Diderem Reydersem i wiceprzewodniczącą Komisji Europejskiej – Věrą Jourovą, z delegacją Komisji Weneckiej. Współpracujemy ze Stowarzyszeniem Europejskich Sędziów i Prokuratorów dla Demokracji i Wolności (MEDEL), jak również Międzynarodowym Stowarzyszeniem Prokuratorów – International Association of Prosecutors (IAP), a także nawiązaliśmy współpracę z Unią Prokuratorów Republiki Czeskiej.

Jakie są najważniejsze osiągnięcia Stowarzyszenia Lex Super Omnia od momentu jego powstania?

Naszym głównym osiągnięciem jest zbudowanie skutecznego oporu przeciwko upolitycznieniu prokuratury. Nie udał się zamysł całkowitego podporządkowania prokuratorek i prokuratorów politykom poprzez tzw. ,,kij i marchewkę” o czym pisaliśmy w jednym z naszych raportów. Nadal mamy w polskiej prokuraturze samodzielnie myślących i niezależnych prokuratorów. Nawet Ci, którzy nie należą do Lex Super Omnia, ale szanują swoją niezależność wiedzą, że nasze Stowarzyszenie zareaguje w każdym uzasadnionym przypadku jej łamania. Najcenniejszą wartością i osiągnięciem jest więc nasza solidarność i podtrzymywanie godności zawodu prokuratora, a nade wszystko nasza niezależność. Nikt nam od 2016 roku nie był w stanie żadną ustawą czy szykanami tego odebrać. To kapitał wewnętrznej siły niezależnych prokuratorów.

Codziennie widzę jak Stowarzyszenie pięknie się rozwija, jak przenosimy naszą działalność na wyższy poziom i doskonalimy się w tym co robimy. Wszystkie osiągnięcia naszych członków i zespołów, w których pracują są najważniejsze. Szczególnie cieszy rozwój naszego najmłodszego ,,dziecka” zespołu medialnego dzięki, któremu z ideą niezależnej od polityków prokuratury docieramy do coraz większych kręgów odbiorców. Kapitał w jaki wyposażyła nas działalność w Lex Super Omnia to wiedza, solidarność i autentyczna niezależność. To pozwala nam dzisiaj iść ścieżką prosto do nowoczesnej i niezależnej od polityków prokuratury, bo takiej właśnie chce polskie społeczeństwo.

W jaki sposób Stowarzyszenie promuje transparentność i odpowiedzialność w działaniach prokuratorów?

Transparentność nie jest ulubionym słowem we władzach dzisiejszej prokuratury. Wystarczy spojrzeć i porównać roczne sprawozdania z działalności prokuratury, które publikowane są od wielu lat na stronach, wcześniej Prokuratury Generalnej, a obecnie od 2016 roku Prokuratury Krajowej. Sprawozdania te są coraz uboższe, a zawarte tam informacje coraz mniej szczegółowe. Transparentności nie ma również w przypadku awansu prokuratora, ponieważ zależy to dzisiaj wyłącznie od uznania szefów. Trudno też szukać transparentności w kwestiach dotyczących informacji na temat kryteriów i sposobu przyznawania nagród w prokuraturze. To co może na dzień dzisiejszy robić i robi Stowarzyszenie to kierowanie wniosków o udzielenie informacji w trybie dostępu do informacji publicznej w sprawach newralgicznych np. chociażby nagród. Zdobyte tak informacje są potem w odpowiedni sposób wykorzystywane. Przekonujemy również, że ścieżka awansowa każdego prokuratora powinna odbywać się na podstawie konkursu z jasno i transparentnie określonymi zasadami.

Prokurator Aleksandra Antoniak – Drożdż jest członkinią Stowarzyszenia Niezależnych Prokuratorów Lex Super Omnia od 2017 roku, od października 2021 roku pełni funkcję członkini zarządu. W ramach Stowarzyszenia pełni funkcję kierownika zespołu ds. legislacji, gdzie ocenia projekty ustaw i reprezentuje stowarzyszenie na posiedzeniach komisji Senatu. Jest także członkinią zespołu ds. edukacji, gdzie współtworzy i realizuje projekty edukacyjne skierowane do obywateli, w tym społeczności akademickiej i seniorów.